Legendarni radio-teleskop Aresibo srušio se u Portoriku. Prethodno je najavljeno da Aresibo zauvek prestaje da radi zbog oštećenja koja prete njegovim urušavanjem, objavila je nedavno američka Nacionalna asocijacija za nauku (NSF), a sada se to i desilo.
Kako je ranije rečeno, dva kabla koja podupiru instrumente teške 900 tona iznad teleskopskog tanjira od oko 305 metara pukla su 10. avgusta i 6. novembra. Inženjeri su zabrinuti da bi i ostali kablovi mogli da puknu u svakom trenutku, zbog čega bi pokušaj popravke već oštećenih kablova bio izuzetno opasan zahvat.
Kompanija koja je obavila pregled teleskopa zaključila je da su kablovi možda i slabiji nego što se čini i preporučila je njegovo kontrolisano rušenje, što je NSF prihvatio.
“Kompanija je saopštila da na prvo mesto stavlja sigurnost radnika, zaposlenih i posetilaca opservatorije Aresibo zbog čega je ta odluka bila nužna, iako nesrećna. Gotovo šest decenija opservatorija Aresibo služila je kao svetionik novih naučnih spoznaja i pokazatelj kako može da izgleda partnerstvo sa zajednicom“, rekao je Seturaman Pančanatan iz NSF-a.
Kako je Aresibo decenijama bio najveći radio-teleskop na svetu i zaslužan je za mnoga naučna otkrića, vest o njegovom otpisu šokirala je naučnike širom sveta. Posebno su bili pogođeni oni koji sarađuju sa opservatorijom.
Kako je nastao Aresibo?
Idejni začetnik radio-teleskopa bio je američki fizičar Vilijam E. Gordon, koji je 1958. godine kao profesor na Univerzitetu Kornel počeo da razvija planove o konstrukciji i gradnji velikog radio-teleskopa čija bi namena bila proučavanje visokih delova Zemljine atmosfere i bliskog svemira.
Gordon je svoje pristalice našao u američkom Ministarstvu odbrane, čijim novcem je teleskop konstruisan tokom hladnoratovskih šezdesetih usred napora da se razvije odbrana protiv balističkih projektila.
Za teleskop je izabrana lokacija u blizini univerzitetskog grada Aresibo na severnoj strani ostrva Portoriko.
Najveći radio-teleskop na svetu otpočeo je rad 1. novembra 1963. godine. Aresibo je posedovao sferični tanjir od 305 metara, napravljen od aluminijuma spajanjem 38.778 panela.
Zanimljivo je da je ispod tanjira mogla da raste niska vegetacija jer su paneli propuštali svetlost. Kao prijemnik služila je metalna platforma koja je visila na kablovima obešenim na visoke betonske stubove.
Do kojih je važnih otkrića došao Aresibo?
Kultni teleskop naučnici širom sveta koriste decenijama za istraživanje udaljenih planeta, otkrivanje potencijalno opasnih asteroida i lov za potpise vanzemaljskog života.
Glasovna poruka vanzemaljskim civilizacijama poslata je iz Aresiba 16. novembra 1974. godine usled ponovnog otvaranja opservatorije nakon jedne od njegovih obnova.
Poruku upućenu prema Mesijeru M13, skupu zvezda udaljenom od nas 25.000 svetlosnih godina, osmislio je Frenk Drejk uz pomoć legendarnog Karla Sagana.
Traje tri minuta i sadrži 1679 binarnih digitalnih oznaka, a sastoji se, između ostalog, od brojeva od jedan do deset, atomskih brojeva elemenata vodonika, ugljenika, kiseonika i fosfora, od kojih je sastavljen DNK, prikaza i dimenzija prosečnog čoveka, broja stanovnika na Zemlji i prikaza Sunčevog sistema iz kojeg je vidljivo s koje planete je poruka upućena.
Te 1974. godine astronomi Džozef Tejlor i Rasel Hals, sada profesori na Prinstonu, uz pomoć teleskopa Aresibo otkrili su dvojni sistem neutronskih zvezda PSR B1913+16, od kojih je samo jedna bila pulsar. Za to otkriće obojica su dobili Nobelovu nagradu za fiziku 1993. godine.
Aresibo je bio mesto u kome je otkrivena prva potvrđena ekstrasolarna planeta, 1992. godine. Nadalje, teleskop je imao ključnu ulogu u otkrivanju asteroida Benu 1999. godine, što je postavilo temelje da NASA tamo 2016. godine pošalje letelicu Oziris-Reks.
U oktobru ove godine, uz pomoć robotske ruke, Oziris-Reks je uzeo 60 grama prašine s asteroida koje će doneti na Zemlju u septembru 2023. godine.
Kako je Aresibo uticao na popularnu kulturu?
Vremenom su na radio-teleskopu Aresibo izvršena brojna opremanja novim, sofisticiranijim uređajima i opremom. Istovremeno je Aresibo postao važan i u popularnoj kulturi.
Teleskop je imao zvezdane trenutke i na filmskom platnu, jer je poslužio kao lokacija za snimanje nekoliko filmova. U filmu “Zlatno oko” iz 1995. godine Aresibo je bio poprište obračuna Džejmsa Bonda, kog je glumio Pirs Brosnan.
I film “Kontakt” iz 1997. snimljen je u kultnoj opservatoriji, u kojoj je Džodi Foster uz pomoć teleskopa tragala za vanzemaljskom civilizacijom. Teleskop se pojavljuje i u jednoj od epizoda serije “Dosije Iks”.
Aresibo je bio i omiljena turistička destinacija, a važan je i za obrazovanje mladih ljudi u Portoriku.
Bio je najveći radio-teleskop sve do septembra 2016. godine kad je Kina pustila u rad najveći radio-teleskop na svetu. Oko 170 miliona dolara vredan teleskop Fast (Five-hundred-metre Aperture Spherical Radio Telescope), s antenom od oko 500 metara, postavljen je među planinama brdovite regije Guejdžou.
Izvor: B92
Foto: Screenshot YouTube/Tom Scott
